Piwonia to piękny kwiat obrazujący jak chaos może przybrać harmonijną formę. O piwonii mówi się: „święta róża”. „łagodna róża”, „ziele św. Jana”, „szkarłatna róża” lub „róża pozbawiona cierni”. Potocznie nazwana jest „majówką” bo kwitnie od maja do czerwca. To właśnie piwonie a nie róże na swoim obrazie „Madonna kanclerza Rolina” namalował mistrz Jan van Eyck (ok.1432 r.). Ludzie średniowiecza widzieli w tym kwiecie pozbawioną kolców różę, dlatego postrzegali piwonię jako atrybut odpowiadający Matce Bożej. Piwonie są ważnym elementem dywanów kwiatowych układanych na procesje Bożego Ciała.
Piwonie pochodzą z Chin. Klasyfikuje się je jako byliny lub krzewy. Rodzina tych roślin ma tylko jeden rodzaj: piwonię, która występuje w 35 gatunkach, kilkuset odmianach i w wielu barwach i nie jest botanicznie spokrewniona z różami. Piwonie rosną w południowej i wschodniej części Europy, w wielu obszarach Azji, zwłaszcza w centralnej części Chin, zaś dwie odmiany tej rośliny można znaleźć także na zachodnich wybrzeżach Ameryki Północnej i na Alasce, która staje się zaraz po Holandii przodującym producentem tych kwiatów. Piwonia ma duże, okrągłe kwiaty (o średnicy od 8 do 20 cm), z licznymi, gęsto skupionymi płatkami, które wyglądają tak, jakby układały się w mandalę.
Piwonia jako roślina ozdobna uprawiana jest od około VII w. p.n.e., kiedy to chińska dynastia Tang rozpoczęła ich hodowlę na swoim dworze. Na początku XI w. popularność piwonii dotarła do Japonii, a dopiero w XVIII w. na dwory europejskie. Urokiem tych kwiatów zachwycano się na Dalekim Wschodzie i mają one tam znaczenie kulturowe. Sadzonki piwonii przekazywano sobie jako największy dar, prezent ślubny i posag. W Chinach piwonie znane są jako „królowe kwiatów” i stanowią ozdobę zwyczajów religijnych i Chińskiego Nowego Roku. W 1982 w. w mieście Heze, w miejscu dawnych ogrodów piwoniowych dynastii Ming i Qing, odtworzono park poświęcony piwonii i założono ośrodek badawczy. Organizowane są również festiwale piwonii.
Odmiana piwonii – piwonia lekarska (Paeonia officinalis L.) wywodzi się z południowej Europy. Bardzo szybko rozpoznano jej właściwości lecznicze, stąd też jej nazwa. Nie dziwi zatem, że odnajdujemy piwonię w mitach grackich, gdzie przyjmuje funkcję cudownego lekarstwa na boskie dolegliwości. To właśnie lekiem z piwonii Apollo leczył rannych bogów i herosów, biorących udział w wojnie trojańskiej. Nawet jej łacińska nazwa Paeonia identyfikuje piwonię jako roślinę leczniczą, ponieważ wywodzi się od Paieona, lekarza bogów w starożytnej Grecji. Był on uczniem Eskulapa, greckiego bóstwa medycyny. Według legendy, gdy Paieon użył korzenia piwonii, aby uzdrowić Plutona zranionego przez Herkulesa, Eskulap poczuł się urażony i próbował go zabić. Przed śmiercią uratował go Zeus, zamieniając go w uwielbianą przez wielu roślinę piwonii. Do dziś na greckiej wyspie Naksos, gdzie piwonie zostały zasadzone ponad 3000 lat temu, znajduje się jeden z największych na świecie ogrodów piwonii.
U Słowian piwonia była rośliną magiczną i ochronną – miała moc odpędzania złych duchów i burz. Sok z piwonii dodawano do pierwszej wody do kąpieli dla noworodków, aby uchronić je przed urokiem. Nasiona „szkarłatnej róży” były noszone przez dzieci jako amulet, aby trzymać z dala od nich demony. W średniowiecznej Anglii jadano nasiona piwonii w celach ochronnych. Dawniej wierzono, że piwonia ma moc odpędzania złego i chroni przed obłędem.
Upper Rhenish Master – The Yorck Project Meisterwerke der Malerei_distributed byDIRECTMEDIA Publishing GmbH_domena publiczna
W średniowieczu piwonie doceniali również chrześcijanie. Stały się kwiatem maryjnym, „różą bez kolców”, zaś pobożni ogrodnicy uznawali je za najlepszy talizman przeciwko złym urokom i czarom. Przykładowo św. Benedykt nałożył obowiązek założenia i utrzymania ogrodu klasztornego, a w nim piwonii, której nasiona i korzenie wykorzystano przeciwko dnie moczanowej i problemom z ząbkowaniem u dzieci. Zakonnicy mieli wiedzę, że roślina jest trująca i konieczne jest jej właściwe dozowanie. Odpowiednie dawki piwonii uważane były kiedyś za skuteczny lek na skurcze, na które cierpiały zwłaszcza dzieci (nota bene uważano, że spowodowane były one przez złe duchy). W ikonografii chrześcijańskiej piwonia miała ogromne znaczenie. Odnajdujemy ją na przedstawieniach Rajskiego Ogrodu i na związanych z nimi obrazach „Rosenhag”, wszak jako „róża bez kolców” pasowała do idei, że w raju nie ma nic, co boli. A ponieważ Maryja poczęta bez grzechu pierworodnego jest uważana za wcieloną różę bez cierni, piwonia jest popularnym symbolem Maryi od czasu powstania chrześcijańskich ogrodów klasztornych we wczesnym średniowieczu i reprezentuje niebiańską matkę w jej dobroci. Ponadto kwitnie w okresie maryjnym w maju, który zwykle zbiega się również z Pięćdziesiątnicą.
W czerwcu w Grabiu koło Jełowej (gm. Łubniany) organizowany jest Festiwal Piwonii. Kwitnienie piwonii zahacza również o święto Bożego Ciała, dlatego też jest jednym z ulubionych kwiatów depozytariuszy zwyczaju układania dywanów kwietnych w Kluczu, Olszowej, Zimnej Wódce i Zalesiu Śląskim. Najczęściej stanowi dopełnienie kompozycji układanego wzoru i jest przysłowiową „kropką nad i”. Kwiaty piwonii występują również na porcelanie.
Artyści, malarze, poeci i rzemieślnicy od wieków starają się w swoich dziełach oddać ulotne piękno piwonii.
Czesław Miłosz napisał wiersz „Przy piwoniach”
Piwonie kwitną, białe i różowe,
A w środku każdej, jak w pachnącym dzbanie,
Gromady żuczków prowadzą rozmowę,
Bo kwiat jest dany żuczkom na mieszkanie.
Matka nad klombem z piwoniami staje,
Sięga po jedną i płatki rozchyla,
I długo patrzy w piwoniowe kraje,
Dla których rokiem bywa jedna chwila.
Potem kwiat puszcza i, co sama myśli,
Głośno i dzieciom, i sobie powtarza.
A wiatr kołysze zielonymi liśćmi
I cętki światła biegają po twarzach.
Czesław Miłosz, cykl „Świat. Poema naiwne” z 1943 r.
Piwonie symbolizują bogactwo, zdrowie i radość. Utożsamiają elegancję i piękno. Symbolizują też nieśmiałość, zawstydzenie, szczęście, pomyślność i dostatek, ale również afektację, czyli przesadę w okazywaniu uczuć i wyrażaniu myśli. Piwonia jest najważniejszym kwiatem w dniu ślubu, bo wierzy się, że symbolizuje harmonię i wierność w związku oraz dobrą sytuację finansową. Zapach tych kwiatów podobno pomaga odczuwać wdzięczność, spokój i harmonię. W retoryce sennej symbolizuje szczęśliwe, nieoczekiwane ale miłe spotkanie. Piwonie są motywem po które często sięgają dekoratorzy wnętrz – występują na tapetach, fototapetach, meblach, obrusach itp. Często widać je na biżuteriach, we wzornikach tatuażystów, czy w odstresowujących kolorowankach. Zapach piwonii to częsty składnik perfum, wód toaletowych, dezodorantów, szamponów, żeli pod prysznic czy odświeżaczy powietrza. Kto nie zna słynnego Privé Pivoine Suzhou od Armaniego? Po zapach kwiatów piwonii sięgają też tacy potentaci jak Chanel, Dior, Versace, Chloe, czy Givenchy Organza. Kwiat ten ma również szeroki wachlarz zastosowania we współczesnej medycynie – rozdrobniony korzeń piwonii wchodzi w skład mieszanek normalizujący problemy hormonalne u kobiet, służy do leczenia trądziku, zapaleniu skóry, czy w problemach z łysieniem. Z kwiatów zaś robi się leki działające moczopędnie, rozkurczowo, uspokajająco i przeciwalergicznie.
Znaczenie ma również kolor piwonii. Biały jej kwiat to wyraz egzaltacji, różowa pogłębia zrozumienie pomiędzy partnerami, a czerwona przywołuje nową miłość, nasila namiętność. Purpurowa peonia symbolizuje hańbę i można obdarować tym kwiatem osobę, którą się gardzi.
Fotografie: Piotr Szafrański, Paweł Uchorczak, Sławomir Mielnik, Błażej Duk, Krystyna Iżewska, FDD
Literatura:
https://frauenseelsorge-muenchen.de/index.php?id=199
https://florystycznapasja.pl/piwonie-roze-bez-kolcow/
https://www.salon24.pl/u/wenfangsibao/605984,festiwal-peonii
Jan van Eyck „Madonna kanclerza Rolina” / ”The Virgin of Chancellor Rolin”