Joanna Żubr – pierwsza dama Orderu Virtuti Militari

Była pierwszą Polką odznaczoną krzyżem Virtuti Militari. Była również pierwszą kobietą w wojsku polskim, która dostała awans do stopnia sierżanta. Była strzelcem, żołnierzem Armii Księstwa Warszawskiego, uczestniczką wojen napoleońskich. Walczyła w 17 bitwach i oblężeniach. O Polskę walczyła w męskim przebraniu, ukrywając swą płeć.

Joanna Żubr urodziła się 24 maja 1782 r. lub 1772 r. w Berdyczowie na Kresach Wschodnich II RP, jako córka porucznika kawalerii Jana Pasławskiego. W wieku 15 lat wyszła za mąż za Jana Domusławskiego, urzędnika sądu powiatowego w Żytomierzu. Po kilku latach mąż zmarł, a Joanna poślubiła Macieja Żubra, kancelistę. W 1807 r., na wieść o formowaniu się Armii Księstwa Warszawskiego, małżeństwo Żubrów sprzedało majątek i udało się do Warszawy. Maciej jako kapral wstąpił do 2 Pułku Piechoty, a Joanna – przebrała się w żołnierski mundur i podała za młodszego brata męża, aby wstąpić do tego samego pułku. Udało się. Została strzelcem, pełniła też funkcję krawca. Gdy mistyfikacja wyszła na jaw – pozwolono jej pozostać w wojsku polskim. Opłacała się. Dzielna kobieta odznaczyła się heroizmem i odwagą 19 maja 1809 r. w walkach o Zamość, kiedy to wdarła się na mury i zdobyła armatę. Niestety, ze względu na płeć odmówiono jej odznaczenia, dając rekompensatę finansową, której Joanna nie przyjęła. Małżeństwo przeszło do 17 Pułku Piechoty płk. Józefa Hornowskiego, gdzie Maciej został podporucznikiem, a Joannę awansowano do stopnia sierżanta. Była pierwszą polską kobietą w stopniu sierżanta. Żubrowie służyli potem w kompanii fizylierskiej w składzie 17 Dywizji gen. Jana Henryka Dąbrowskiego. Jednostka, przemianowana na Dywizję Wielkopolską, brała udział w wyprawie Napoleona na Moskwę w 1812 roku. Joanna znów wykazała się męstwem. Za rozgromienie Kozaków koło Bychowa Starego nad Dniestrem, gen. Edward Żółtowski, dowódca 1 Brygady w 17 Dywizji, udekorował ją srebrnym krzyżem Orderu Virtuti Militari. Walczyła dalej. W sumie Joanna wzięła udział w 17 bitwach oraz oblężeniach. Zubrowie wrócili do domu dopiero po klęsce Napoleona pod Waterloo w 1815 r. Maciej otrzymał posadę nadleśniczego w lasach w Popowicach pod Wieluniem. Po śmierci męża w 1849 r. Joanna przeprowadziła się do Wielunia. Podczas powstania listopadowego organizowała tam pomoc dla powstańców. Zmarła w czasie epidemii cholery 9 lipca 1852 r. Spoczywa na cmentarzu w Wieluniu. A jej postać uwiecznił Wacław Gąsiorowski w powieści „Huragan”.