Agnieszka Grabara (1900 – 1989). Powstaniec śląski

Była drobną, mierzącą 165 cm kobietą o wyjątkowej energii. Była odważna. Jako sanitariuszka wzięła udział w trzech powstaniach śląskich, za co została odznaczona m.in. Śląskim Krzyżem Powstańczym i Medalem Niepodległości.

Urodziła się w 1900 r. w Grabowcu (obecnie dzielnica Zabrza) w rodzinie kowala Franciszka i Berty z domu Kaworek. W rodzinnym domu mówiono tylko w języku polskim, za co zarówno Agnieszka jak i jej rodzeństwo byli w szkole bici i szykanowani – Niemcy nazywali ich pogardliwie „Polnische Bande”. Te przeżycia tylko umocniły jej polską tożsamość narodową. Od 1916 r. Agnieszka Grabara działała w Towarzystwie Śpiewu „Słowiczek” i Towarzystwie Oświaty na Śląsku im. św. Jacka w Karbie (obecnie dzielnica Bytomia). W styczniu 1919 r. została zaprzysiężona w Polskiej Organizacji Wojskowej Górnego Śląska. W nocy przemycała broń, której skład urządzono w domu Grabarów. Razem z matką i 13-letnią siostrą Gertrudą czyściły broń dla powstańców. Wzięła udział jako łączniczka w I powstaniu śląskim. Przedostała się do więzienia w Bytomiu, gdzie nawiązała kontakt z więźniami i sporządzała ich listę, którą przechowywała w rodzinnym domu.

Dnia 3 maja 1920 r. uczestniczyła w manifestacji propolskiej w Bytomiu. Po wybuchu II powstania śląskiego od razu zgłosiła się do służby sanitarnej. Podczas kampanii plebiscytowej agitowała za Polską w Szczedrzyku i Wójtowej Wsi na Opolszczyźnie. Opiekowała się również emigrantami z Niemiec, których przywożono na głosowanie. Nie miała dylematów gdy wybuchło III powstanie śląskie. Złożyła przysięgę w domu polskim „Ul” w Bytomiu. Była sanitariuszką w 1 baonie pułku bytomskiego Czesława Paula. Wzięła udział m.in. w krwawych walkach o Górę św. Anny. Pozostawiła po sobie wspomnienia z okresu powstań opatrzone pięknymi rysunkami.

Po podziale Górnego Śląska została wysiedlona przez Niemców z rodzinnego domu. Zamieszkała w Mysłowicach, gdzie ukończyła kurs nauczycielski. W latach 1922-1927 była nauczycielką w Janowie, a w latach 1927-1939 pracowała w Urzędzie Wojewódzkim w Katowicach. Należała do Związku Powstańców Śląskich i Towarzystwa Teatralnego „Opolanka”. Okupację niemiecką przetrwała pracując fizycznie w Nowym Targu. W 1945 r. zamieszkała w Opolu, gdzie pracowała jako księgowa w administracji państwowej. Zmarła 3 lutego 1989 r. Miejsce jej pochówku nie jest znane.

Banik J., Śląskie kobiety – polskie twierdze, Rybnik 2018.