Góra Birów w Podzamczu koło Ogrodzieńca

Pojedynczy ostaniec wapienny zwany Górą Birów usytuowany jest ok. 1500 m na północ od ruin Zamku Ogrodzieniec w Podzamczu ponad otaczającą ją Doliną Krztyni. Stanowi ona pomost pomiędzy Pasmem Skał Smoleńsko-Niegowonickich, a Skałami Podlesickimi. Należy także do jednych z najwyższych ostańców w tym obszarze (460 m n.p.m.).

Odkryte początki bytności ludzi na Górze Birów sięgają 30 tysięcy lat wstecz, wtedy to łowcy reniferów i niedźwiedzi zakładali swoje łowieckie obozowiska w tutejszych jaskiniach. Oprócz rogowych i krzemiennych narzędzi pozostawili jedne z pierwszych wytworów sztuki dekoracyjnej w postaci poroży renifera zdobionych nakłuwanym ornamentem. W tym okresie panowały warunki zbliżone do dzisiejszej tundry. Mijały wieki, a ludzie przybywali w te okolice i odchodzili. Pomiędzy 5000 a 4000 lat temu zadomowili się tutaj na dobre zakładając pierwszą osadę rolników i hodowców. Istniały również wtedy m.in. na szczycie Góry Birów warsztaty produkujące siekierki z krzemienia i groty strzał. Nawarstwienie szczytu Góry można porównać do wielu warstw tortu. W zasadzie wszystkie epoki historyczne wyróżniane na obszarze Polski pozostawiły tutaj jakiś swój ślad w postaci zabytków zagubionych, czy też pozostawionych przez naszych przodków

Dzięki badaniom archeologicznym wiemy, że na szczycie i wokół Góry Birów w VI –V w. p.n.e. istniało tu kilka osad kultury łużyckiej. Z tego okresu znaleziono m.in. fragmenty czerpaków, garnków, czarek i misek, które datowano na okres halsztacki C i D.  Cennym znaleziskiem jest duża brązowa szpila o trzech makówkowatych główkach osadzonych na łabędziowo wygiętych szyjkach. Kres temu osadnictwu położył najazd koczowniczych plemion Scytów, po których zostały brązowe, charakterystyczne groty strzał.

Z okresu kultury przeworskiej okresu rzymskiego wydobyto brązowe i żelazne ozdoby stroju kobiecego, narzędzia, naczynia, przęśliki i ciężarki tkackie, które pozwoliły na rekonstrukcję pionowego warsztatu tkackiego. Interesujących materiałów i danych historycznych dostarczyły nawarstwienia następnej osady pochodzącej z IV w. n.e. tj. ludności pochodzenia germańskiego. Przypuszcza się, iż są Wandalowie, którzy podbili i zniszczyli Cesarstwo Rzymskie, aby po długiej wędrówce dotrzeć, aż do Afryki Północnej gdzie ostatecznie zostali podbici przez Cesarstwo Bizantyjskie. Na Górze Birów pozostawili oni naczynia toczone na kole ozdoby z brązu, żelaza jak i srebra. Szereg tych znalezisk należy do unikatowych na ziemiach polskich i wzbudza szerokie zainteresowanie krajowych i zagranicznych badaczy

Ważny w dziejach okres osadnictwa szczytu tego ostańca to okres wczesnośredniowieczny i średniowieczny. Mamy wtedy do czynienia z jedną z najstarszych na Jurze osad naszych bezpośrednich przodków – Słowian. Założyli oni również u podnóża osady cmentarzysko kurhanowe, gdzie chowali swoich zmarłych. Takie cmentarzysko jest jedynym tego typu obiektem w tej okolicy i pochodzi podobnie jak osada z VIII/IX-X w.

W okresie rozbicia dzielnicowego Królestwa Polskiego i ciągłych walk międzydzielnicowych na przełomie XIII i XIV w. szczyt Góry został umocniony. Powstały wtedy odcinkowe wały drewniano-kamienno-ziemne, fragmenty murowane oraz zabudowa wewnętrzna. O tym, że była to placówka militarna, gdzie stacjonowała drużyna książęca, świadczy olbrzymia ilość militariów i oporządzenia jeździeckiego wydobyta w trakcie prac archeologicznych takich jak: topory, długie noże bojowe, groty oszczepów, bełtów, strzał, ostrogi, wędzidła, strzemiona oraz podkowy. Ten asortyment uzupełniają narzędzia domowe i kowalskie. O wysokiej randze tego obiektu mogą świadczyć wydobyte szpile żelazne, które identyfikuje się jako rylce do pisania na woskowych tabliczkach. Gród został zniszczony w wyniku pożaru w 1 poł. XIV w.

Z uwagi na bardzo cenne walory krajobrazowe, historyczne i przyrodnicze Podzamcza oraz na mocy porozumienia zawartego między władzami gminy i Zespołem Parków Krajobrazowych Województwa Śląskiego przystąpiono do prac mających na celu rekonstrukcję Grodu Królewskiego na Górze Birów a także rozwój turystyczny na terenie Podzamcza. Projekt pt. „Rewitalizacja starego rynku wraz z rekonstrukcją Grodu Królewskiego na Gorze Birów w Podzamczu” realizowano w latach 2006-2008 ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego i budżetu państwa w ramach Zintegrowanego Programu Rozwoju Regionalnego. W ramach niego odnowiono rynek w Podzamczu (Plac Jurajski, który dzięki ustawionym nań tablicą pełni rolę informacyjną) i zrekonstruowano gród na Górze Birów. Konstrukcja birowskiego grodu stylizowana jest na obronną drewnianą twierdzę, która funkcjonowała na szczycie Góry Birów na przełomie XIII i XIV w. Tworzy ją: wieża strażnicza z wałem obronnym, wieża bramna i obserwacyjna oraz przykładowa chata.