517. rocznica urodzin Mikołaja Reja (1505-1569)

Był polskim poetą i prozaikiem renesansowym, politykiem oraz teologiem ewangelickim. Mikołaj Rej był jednym z pierwszych poetów piszących w języku polskim, a swoje pisarstwo uważał za odpowiedzialną misję społeczną. Założył miasta: Rejowiec i Oksę oraz liczne wsie. Choć nie był humanistą w naukowym rozumieniu tego słowa, zawdzięcza się mu upowszechnienie idei humanitas w polskiej kulturze. Długo uznawano go za „ojca literatury polskiej” przez wielbicieli nazywany także – za sprawą moralitetu Wizerunk – „polskim Dantem„. Pomimo znaczącego wkładu, jaki przypisuje się Rejowi w rozważaniach na temat początków literatury narodowej, zdaniem wielu współczesnych badaczy pozostaje on twórcą wciąż nie poznanym. Większość obiegowych opinii na temat Reja w dalszym ciągu pochodzi z błędnego wizerunku „rubasznego, niewykształconego prostaka” jaki przypisała mu tradycja.

Mikołaj Rej z Nagłowic, herbu Oksza urodził się 4 lutego 1505 w Żurawnie pod Haliczem. Ożenił się z Zofią Kościeniówną z Sędziszowa – siostrzenicą arcybiskupa lwowskiego. Później zetknął się z przedstawicielami reformacji i między rokiem 1541 a 1548 przeszedł na luteranizm, potem na kalwinizm i rozpoczął intensywną działalność religijną. Uczestniczył w synodach, zakładał w swoich dobrach zbory i szkoły. Toczył spory teologiczne i majątkowe z Kościołem katolickim. Nigdy nie wyjeżdżał za granicę, z czego był dumny. Kilkakrotnie był posłem z różnych ziem. Popierał szlachecki ruch egzekucyjny zmierzający do oddania zagarniętych dóbr królewskich. Utrzymywał bliskie kontakty z dworami Zygmunta I Starego i Zygmunta II Augusta. Zmarł między 8 września a 5 października. 1569 r. w Rejowcu.

Do najbardziej znanych utworów literackich Mikołaja Reja należą: Zwierciadło z traktatem Żywot człowieka poczciwego (1567/1568), Krótka rozprawa między trzema osobami: Panem, Wójtem i Plebanem (1543) i Psałterz Dawidów (1546). Twórczość Mikołaja Reja jest bogata i różnorodna, na ogół podporządkowana przesłaniu etycznemu („przykładne życie”) i religijnemu („wieczne zbawienie”). W porządku chronologicznym widoczne jest w niej przejście od dialogu i moralitetu, które odpowiadały wczesnym buntom poety, do formy speculum, stanowiącej dojrzałą realizację programu pozytywnego, służącego wychowaniu i wskazaniu drogi do zbawienia duszy. Rej jest uważany za mistrza opisu literackiego; nazwany „Brueglem polskiej literatury”, z powodu wyjątkowej wyobraźni malarskiej, otwarcie wyrażał pogardę dla humanistycznego estetyzmu, głosząc prymat praktycznego pożytku dzieła literackiego nad jego funkcją artystyczną. Był pierwszym polskim pisarzem – obok Marcina Bielskiego – który łączył rozwój rodzimego języka literackiego z ideą służbie Rzeczypospolitej. Porównywany jest do Erazma z Rotterdamu, Franciszka Rabelais i Michała de Montaigne’a. Żywe są również badania nad związkami twórczości Reja ze średniowieczem.

Muzeum Mikołaja Reja znajduje się w Nagłowicach (woj. świętokrzyskie), gdzie przez pewien czas mieszkał i tworzył. Ekspozycję – przedstawiającą kopie rękopisów oraz współczesne drzeworyty przedstawiające dorobek pisarza – urządzono we dworze rodziny Walewskich, wzniesionym w XIX wieku.