Profesor Władysław Szafer (1886-1970) – wybitny obrońca przyrody

Klasyk botaniki, geograf roślin, paleobotanik, współtwórca ochrony przyrody w Polsce i w Europie oraz jeden z czołowych popularyzatorów biologii i botaniki. Jeden z pionierów ochrony przyrody w Polsce. Uczeń i kontynuator idei prof. Mariana Raciborskiego. Był inicjatorem powstania ok. 180. rezerwatów przyrody oraz 6. parków narodowych. Pozostawił po sobie ponad 700 publikacji, w tym ok. 100 naukowych, a 473 nt. ochrony przyrody. Był człowiekiem odważnym. Walczył m.in. o ochronę Tatr, Pienin, Gór Świętokrzyskich i Puszczy Białowieskiej – był jednym z inicjatorów sprowadzenia żubrów do Puszczy. Głośnym echem odbił się jego protest w 1934 r. przeciwko budowie kolejki na Kasprowy Wierch w Tatrach.

Władysław Szafer urodził się 23 lipca 1886 r. w Sosnowcu. Botaniką interesował się od dzieciństwa. Wybrał ją jako swoją życiową drogę po spotkaniu w 1902 r. z profesorem Marianem Raciborskim. Studiował na wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Wiedeńskiego i na Uniwersytecie Lwowskim. W latach 1909-1910 był asystentem swojego mistrza prof. Mariana Raciborskiego w Instytucie Biologiczno-Botanicznym we Lwowie. O swoim mentorze i mistrzu pisał m.in.:

– „Raciborski był dla mnie wymarzonym profesorem. […] W znacznej mierze żyłem Jego myślami i Jego idee nosiłem w sercu i w głowie”.

Po I wojnie światowej, w wieku zaledwie 31 lat został profesorem Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie i dyrektorem Ogrodu Botanicznego UJ, na terenie którego zamieszkał w służbowym mieszkaniu na parterze ówczesnego Obserwatorium Astronomicznego. Miejsce to wyjątkowo kochał i rozwijał. Widział w idei ogrodów botanicznych ważne ogniwo łączące naukę z edukacją, o dużym znaczeniu kulturotwórczym.

Profesor Szafer miał wyjątkowy dar przyciągania uczniów. Podobno nie lubił krytyki i …źle ją znosił. Miał szerokie kontakty z naukowcami i działaczami na rzecz ochrony przyrody na całym świecie. Nie był anonimowy, dzięki czemu był wpływowy i skuteczny. Dokonania miał imponujące! Był inicjatorem powstania ok. 180. rezerwatów przyrody oraz 6. parków narodowych. Jego biografowie podkreślają, że pociągała go również idea skautingu i nauczanie wiedzy przyrodniczej w terenie.

W 1919 r. zainicjował powstanie Tymczasowej Państwowej Komisji Ochrony Przyrody, zamienionej w 1925 r. w Państwową Radę Ochrony Przyrody. W 1928 r. zainicjował powstanie Ligi Ochrony Przyrody. Co ciekawe, Profesor postulował m.in. uzależnienie inwestycji PTTK od Rady Ochrony Przyrody, aby nie budowało ono schronisk nad unikalnymi ze względu na faunę i florę jeziorami. W 1920 r. z inicjatywy Szafera powstało czasopismo „Ochrona Przyrody”, w którym publikowano cenne artykuły i komunikaty, w tym m.in. pionierski tekst Szafera pt. „Uwagi o celach i organizacji badań naukowych w polskich parkach natury” opublikowany w 1922 r. w 3 numerze „Ochrony Przyrody”.

Szafer pisał m.in.: – „(…) uważam za konieczne, aby na łamach nie tylko „Ochrony Przyrody”, lecz także innych pism naukowych i fachowych, wszcząć dyskusję na temat naukowego spożytkowania tych terenów ochronnych. Równolegle do tej dyskusji powinna odbyć się wymiana myśli w kołach pedagogicznych na temat zużytkowania wychowawczego polskich parków natury, w kołach zaś turystycznych i krajoznawczych analogiczna dyskusja celem skrystalizowania poglądów na cele naszych parków natury z punktu widzenia krajoznawstwa i turystyki. Dopiero po tak obszernej wymianie zdań i myśli wyłonić się może konkretny projekt celowego i wszechstronnego wykorzystania tych wszystkich wartości, jakie każdy park natury przynosić powinien kulturalnemu społeczeństwu”.

Jeszcze za życia doczekał się uznania. Został doktorem honoris causa trzech uczelni: Uniwersytetu Jagiellońskiego (1962 r.), Uniwersytetu Karola w Pradze (1962 r.) i Uniwersytetu M. Curie-Skłodowskiej w Lublinie (1970 r.). Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody i jej Zasobów (International Union of Conservation of Nature and its Resources – IUCN) uczyniła go w 1958 r. swym członkiem honorowym, a Światowy Fundusz na Rzecz Ochrony Dzikich Zwierząt (World Wildlife Fund – WWF) umieściła w 1973 r. jego nazwisko na liście 16 osób szczególnie zasłużonych na polu międzynarodowej ochrony przyrody.

Wybitny polski botanik zmarł 16 listopada 1975 r. w swoim mieszkaniu służbowym na terenie Ogrodu Botanicznego Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie. Pochowany jest na Cmentarzu Rakowickim w Krakowie. W 1975 r. w Ogrodzie Botanicznym UJ stanął jego pomnik według projektu Antoniego Hajdeckiego.

Do dziś pamięć o Profesorze nie zginęła, o czym świadczą m.in. grupy turystów wpatrzone w jego wizerunek na postumencie. Na cześć Szafera utworzono ok. 20 naukowych nazw roślin (zarówno współczesnych, jak i kopalnych), jego nazwiskiem nazwano kilka obiektów geograficznych, m.in. Grań Szafera. Władysław Szafer jest patronem wielu szkół i ulic. Ma też swoje drzewo – jego imię nosi ok. 400-letni dąb szypułkowy z Potulic koło Nakła w woj. kujawsko-pomorskim.

Polecamy:

https://dzikiezycie.pl/archiwum/2009/luty-2009/wladyslaw-szafer-naukowiec-spolecznik-i-obronca-przyrody

https://www.bdpn.pl/dokumenty/roczniki/rb27/art05.pdf

https://twojahistoria.pl/2019/10/24/polak-ktory-opisal-wszystkie-rosliny-kim-byl-wladyslaw-szafer/

https://sp14plock.edu.pl/index.php/szkola/patron.html