Parki kulturowe i pomniki historii

Parki kulturowe to szczególnie cenne dla polskiej kultury obszary powoływane w celu ochrony krajobrazu kulturowego, czyli zabytków wpisanych w krajobraz przyrodniczy. Park kulturowy jest narzędziem ochrony prawnej formalnie równym wpisowi do rejestru zabytków, jednak dającym znacznie więcej możliwości. Nie ma bowiem innego narzędzia tak kompleksowej ochrony zarówno zabytków, przyrody jak i krajobrazu tworzących dziedzictwo kulturowe.

Dodatkową wartością parku kulturowego jest obligatoryjna ochrona przyrody, która staje się nierozerwalnym elementem krajobrazu kulturowego.

Parki kulturowe o szczególnej wartości dla kultury mogą zostać uznane za pomnik historii, a nawet wpisane na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO.

Pomniki Historii to szczególna forma ochrony najcenniejszych zabytków w Polsce. Tytuł Pomnika Historii może otrzymać zabytek nieruchomy o szczególnej wartości historycznej, naukowej i artystycznej, utrwalony w powszechnej świadomości i mający duże znaczenie dla dziedzictwa kulturalnego Polski. Pomnikiem Historii mogą być:

  • krajobrazy kulturowe, układy urbanistyczne, zespoły budowlane zachowujące pierwotne funkcje użytkowe (np. osiedle Nikiszowiec)
  • obiekty architektoniczne i zespoły tych obiektów prezentujące wybitne wartości architektoniczne, unikatowe pod względem rozwiązań projektowych, jednorodne stylowo, zawierające historyczny bądź artystyczny wystrój (np. zespół staromiejski w Toruniu)
  • zabytki gospodarki i przemysłu reprezentujące tradycyjne lub unikalne dziedziny działalności typowe dla ziem polskich, posiadające zachowane dawne urządzenia produkcyjne, zachowane w historycznych układach urbanistycznych (np. Kanał Augustowski, kopalnia krzemienia pasiastego w Krzemionkach)
  • obiekty budownictwa obronnego (np. zamek w Malborku)
  • parki i ogrody o wybitnych walorach kompozycyjnych, krajobrazowych i przyrodniczych (np. Park Mużakowski, Góra Świętej Anny)
  • cmentarze o historycznym układzie przestrzennym, z wybitnymi dziełami sztuki kamieniarskiej, skrywające prochy wybitnych Polaków lub będące świadkami ważnych wydarzeń historycznych
  • miejsca pamięci najważniejszych wydarzeń lub postaci historycznych – w tym świadectwa wielokulturowości dawnej Polski (np. pole bitwy Westerplatte, pole bitwy pod Racławicami)
  • wykopaliska archeologiczne (np. rezerwat archeologiczny Biskupin)

Korzyści z ustanowienia parku kultu kulturowego lub pomnika historii na terenie gminy/powiatu:

  • prawna ochrona obiektów leżących na terenie parku lub pomnika,
  • ochrona przed chaotycznymi inwestycjami,
  • prestiż dla gminy/powiatu/województwa, na terenie Polski jest zaledwie 21 parków kulturowych i 44 pomniki historii,
  • łatwiejszy dostęp do środków finansowych pochodzących z programów MKiDN,
  • dodatkowy argument w staraniach o dotacje unijne,
  • wykreowanie nowego produktu turystycznego (nowa atrakcja turystyczna)
  • promocja gminy/powiatu/województwa