Eliza Orzeszkowa (1841-1910) – wybitna pozytywistka, emancypantka

Była wybitną, niezwykle pracowitą polską pisarką, która swój talent literacki wykorzystywała do pozytywistycznej pracy u podstaw. W 1905 r. rywalizowała z Henrykiem Sienkiewiczem do literackiej Nagrody Nobla. Kochała przyrodę i z pasją opracowywała zielniki. Była niezwykle zaangażowaną działaczką społeczną.

Eliza Orzeszkowa (z domu Pawłowska) urodziła się 6 czerwca 1841 r. w okolicach Grodna (obecnie Białoruś). Wykształcenie zdobyła w Warszawie, gdzie poznała Marię Konopnicką, z którą przyjaźniła się do końca życia. Gdy miała 17 lat rodzice wydali ją za mąż za Piotra Orzeszkę. Nie była szczęśliwa. Rzuciła się w wir działalności społecznej i patriotycznej. Zaangażowała się w pomoc powstańcom walczącym w powstaniu styczniowym – była łączniczką i organizatorką żywności. Konsekwencje jej działalności poniósł mąż, którego władze carskie zesłały na Sybir. Orzeszkowa – w brew oczekiwaniom męża i rodziny – została. Rozwiodła się i zaczęła pisać. Nawiązała kontakty z warszawskimi pozytywistami i zaczęła publikować w „Tygodniku Ilustrowanym” i „Przeglądzie Tygodniowym”. Związała się ze Stanisławem Nahorskim. Zadebiutowała w 1886 r. opowiadaniem „Obrazek z lat głodowych”. Miała poczucie misji, a przez powieści i literaturę chciała kształtować świadomość społeczną, wychowywać i dodawać wiary. W powieści „Marta” zabrała głos w sprawie emancypacji kobiet i ich prawie do wykształcenia i pracy. W 1886 r. wspólnie z Marią Konopnicką założyły tajną organizację Koła Kobiet Korony i Litwy, której cele opisała w broszurze „Kilka słów o kobietach”. W 1905 i 1909 r. była nominowana do literackiej Nagrody Nobla.

W 1907 r. wybitna pisarka obchodziła jubileusz 40-lecia pracy twórczej. Obchodzono go uroczyście w dniach 9-11 czerwca 1907 r. Jubileusz był okazją do zwołania I Zjazdu Kobiet Polskich w Warszawie. Szczegółowy opis tego jubileuszu można znaleźć w numerze 23 tygodnika „Bluszcz” z 1907 r. (w kolejnych numerach przedstawiono dalsze szczegóły zjazdu), który otwarła wybitna poetka i przyjaciółka jubilatki – Maria Konopnicka. Hasło Elizy Orzeszkowej: „nowe życie, nowe nadzieje, nowa praca z nową wiarą we własne siły!” stało się też hasłem Zjazdu Kobiet.

Eliza Orzeszkowa zmarła 18 maja 1910 r. w Grodnie. Na jej pogrzebie Józef Kotarbiński powiedział o Orzeszkowej: -„Ona była żywą mądrością i czującym sercem całej epoki”.