Rezydencja Wichelhausów w Karczowie

Dwór w Karczowie (gmina Dąbrowa woj. opolskie) położony jest przy głównej drodze (Brzeg-Opole), w parku, na osi głównej bramy wjazdowej i szerokiego objazdu. Jego charakterystyczną cechą jest bogaty wystrój architektoniczny elewacji oraz jednobiegowe, rozplanowane na rzucie wachlarza schody wejściowe, z większością stopni kamiennych.

Barokowy dwór został wzniesiony w XVII w. Można przypuszczać, że inicjatorem był starosta (Landrat) Jerzy Henryk von Tschirsky, który został właścicielem Karczowa w 1750 r. Dwór stał już na pewno w 1783 r. Osiem lat później, w 1791 r. syn starosty Jerzego Henryka – hrabia Fryderyk Leonard Konrad von Tschirsky gruntownie przebudował dwór i otoczył go 3-hektarowym parkiem. Kolejna przebudowa obiektu miała miejsce w 1831 r. z inicjatywy ówczesnego właściciela majątku hrabiego Fryderyka Leopolda Stollberg zu Stollberg. Nowe zmiany w architekturze budowli przeprowadzono w 1862 r. z inicjatywy Aloisa Dionizego Ottow, który w 1843 r. nabył majątek za kwotę 75 000 talarów. Kolejną przebudowę przeprowadzono w 1905 r. staraniem ówczesnych właścicieli – rodziny von Wichelhausów, którzy kupili Karczów w maju 1890 r. Wichelhausowie byli ostatnimi przedwojennymi właścicielami dworu. W 1898 r. odziedziczył go Fryderyk von Wichelhaus, a w 1927 r. trafił on w ręce najmłodszego syna Fryderyka – Bernarda. Po śmierci tego ostatniego w grudniu 1941 r. właścicielką rezydencji była wdowa Rosemarie, której pomagał stryj męża Otton von Wichelhaus. Rodzina opuściła dwór w styczniu 1945 r. tuż przed zbliżającą się Armią Czerwoną.

Po 1945 r. dwór w Karczowie stał się własnością Skarbu Państwa. Najpierw przejęła go spółdzielnia rolnicza, potem PGR-Sokolniki. 9 maja 1950 r. w pałacu urządzono żłobek dla dzieci. Jak wspominają najstarsi mieszkańcy wsi, był on prawdziwym dobrodziejstwem, zwłaszcza w okresie prac wiosennych i letnich. Niedługo potem do przestronnych sal pałacu przeniesiono przedszkole T.P.D. W 1961 r. do rezydencji Wichelhausów wprowadziła się dyrekcja i administracja Państwowego Zakładu Unasieniania Zwierząt im. prof. dr Tadeusza Olbrychta w Karczowie. W latach 1970–1975 zakład, z własnych środków finansowych, przeprowadził adaptację piwnic oraz modernizację pomieszczeń pierwszego piętra. Zadbano również o zabytkowe wyposażenie obiektu: część mebli przewieziono z pałacu w Raszkowicach, a część zakupiono na giełdach staroci. W 1975 r. Wojewódzki Państwowy Zakład Unasienniania Zwierząt w Karczowie (zmiana nazwy) otrzymał I nagrodę w ogólnopolskim konkursie na najlepszego użytkownika obiektu zabytkowego. Dobre czasy karczowskiego dworu skończyły się wraz z odejściem A. Zydka, dyrektora WPZUZ. Później zakład przekształcono w Stację Hodowli i Unasieniania Zwierząt, którą przejęła w latach 90. XX w. Agencja Własności Rolnej Skarbu Państwa. W styczniu 1998 r. dwór z parkiem i oficyną został oficjalnie przekazany Politechnice Opolskiej.


Do członu rezydencjalnego założenia należy również park założony najprawdopodobniej na przełomie XVII/XIX w. Teren parku jest splantowany, co pozwala sądzić, że pierwotnie pełnił on rolę ogrodu. Zdaniem specjalistów, reliktami dawnego ukształtowania ogrodowego są rzędowe nasadzenia grabów na północno-wschodnim obrzeżu parku. Tezę tę uprawdopodobnia również brak starych okazów drzew. W połowie XIX w. założono tu park typu swobodnego z dwiema poprowadzonymi łagodnym łukiem ścieżkami i luźnymi kępami drzew (głównie dębów i lip). Obecne, osiowe założenie powstało w 1905 r. Wówczas też, w parku posadzono rzadkie okazy dendrologiczne: sosnę wejmutkę i dąb czerwony oraz modne wtedy okazy robinii akacjowej, świerka, jodły i czarnego bzu.